Tết Nguyên Đán, là ngày lễ truyền thống quan trọng nhất trong văn hóa Việt Nam, đậm chất truyền thống và mang đầy ý nghĩa. Những hình ảnh quen thuộc như bánh chưng, hoa đào, và phong bao lì xì đã trở thành những biểu tượng không thể thiếu, gắn liền với tâm trí mỗi người mỗi khi Tết đến. Mặc dù thời gian trôi qua, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ đầy đủ ý nghĩa của những biểu tượng này. Hãy cùng đọc bài viết của Maico Nest dưới đây để khám phá thêm về ý nghĩa của những biểu tượng này trong văn hóa truyền thống Tết Việt Nam.

1. Biểu tượng cổ truyền ngày Tết: Bánh chưng

Chắc chắn rằng đối với người Việt, mâm cỗ Tết truyền thống không thể thiếu bánh chưng. Không biết từ khi nào, trong tâm hồn của người Việt, bánh chưng đã trở thành biểu tượng của truyền thống “uống nước nhớ nguồn“. Hai từ “bánh chưng” là quen thuộc với mọi người Việt mỗi khi Tết đến. Theo quan niệm lâu đời, bánh chưng không chỉ là một món ăn truyền thống, mà còn là biểu tượng đại diện cho đất đai, xuất hiện vào dịp Tết để thể hiện lòng biết ơn đối với trời đất đã ban cho mùa màng phong phú, mang lại cuộc sống ấm no cho con người.

Trên bàn thờ tổ tiên mỗi gia đình Việt, cặp bánh chưng xanh là không thể thiếu. Bánh được làm từ gạo nếp ngon, thịt lợn, đậu xanh, và bọc vuông văn bằng lá dong, sau đó luộc trong khoảng 8-10 giờ cho đến khi chín. Bánh chưng có độ dẻo, thơm mùi của gạo nếp và màu xanh của lá dong.

Dù là tự tay gói bánh, mua sẵn hay nhận được làm quà tặng, bánh chưng xanh vẫn luôn là một món không thể thiếu trên mâm cỗ của mọi gia đình từ lúc cúng ông Công ông Táo đến dịp giao thừa. Ở miền Bắc, từ giữa tháng Chạp, nhiều nhà đã chuẩn bị sẵn đậu xanh, lá dong, gạo nếp và ống giang để gói bánh chưng. Mọi người đều nỗ lực để chuẩn bị những nguyên liệu tốt nhất, đảm bảo bánh chưng nhà mình ngon nhất cho dịp Tết. Bánh chưng không chỉ là một món ăn truyền thống của ngày Tết Việt Nam mà còn là dịp để gia đình sum họp, quây quần bên bếp lửa ấm áp. Bên nồi bánh chưng, các thế hệ trong gia đình cùng nhau chia sẻ về những điều đã trải qua, những kế hoạch cho tương lai và nhiều câu chuyện khác nhau.

2. Biểu tượng cổ truyền ngày Tết: Phong bao lì xì

Tục lì xì đầu năm đã trở thành một truyền thống lâu dài, và câu chuyện về nguồn gốc của nó đã được kể đi kể lại. Theo một câu chuyện dân gian, ở Đông Hải, nơi có rất nhiều yêu quái gây rắc rối, các thần tiên ở hạ giới thường kiềm chế chúng vào ngày thường. Tuy nhiên, khi đến thời điểm giao thừa hàng năm, các thần tiên phải quay về trời, để lại không gian cho yêu quái gây rối. Chúng thường làm phiền trẻ em, khiến chúng thức dậy, khóc lóc, và bị sốt, khiến bố mẹ phải thức trắng đêm. Một lần, 8 vị tiên đi qua một ngôi nhà, thấy cảnh tượng này, họ biến hình thành đồng tiền và để gần trẻ con. Bố mẹ chúng đặt đồng tiền vào túi đỏ để xua đuổi yêu quái. Phép lạ này nhanh chóng trở thành truyền thố, và khi Tết đến, người ta thường đặt tiền vào túi đỏ để tặng trẻ con, hy vọng rằng chúng sẽ lớn khỏe và mạnh mẽ hơn, từ đó phát sinh phong tục lì xì đầu năm như chúng ta biết đến ngày nay.

Phong bao lì xì mang đến nhiều ý nghĩa sâu sắc và tích cực. Chiếc bao lì xì là biểu tượng của sự kín đáo, giúp duy trì sự hoà hợp trong gia đình và tránh những tranh cãi không cần thiết. Màu đỏ của bao lì xì tượng trưng cho sự may mắn và thịnh vượng suốt cả năm. Nó còn là biểu tượng của niềm hy vọng và sự may mắn. Những người nhận được lì xì thường tin rằng, những phong bao này sẽ mang lại hạnh phúc và tài lộc trong suốt cả năm. Mỗi sáng mùng 1, sau khi thức dậy và mặc những bộ quần áo đẹp, người lớn và trẻ con tụ tập để chúc tết, chúc thọ và tặng lì xì cho ông bà, bố mẹ. Người lớn cũng truyền thống tặng lì xì, kèm theo lời chúc mong muốn một năm mới hạnh phúc và những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với gia đình và người thân yêu của họ.

3. Biểu tượng cổ truyền ngày Tết: Ô mai

Trong văn hóa Việt Nam, ô mai thường mang đến ý nghĩa của sự sum vầy và ấm áp. Do đó, trong những dịp lễ quan trọng, đặc biệt là Tết, người ta thường chọn ô mai làm món quà để trao tặng nhau, thể hiện lòng biết ơn chân thành và tình cảm đoàn kết. Ô mai không chỉ là một món quà quý giá dành để cúng thờ gia tiên, mà còn là biểu tượng của sự tri ân từ những người con, cháu hiếu thảo.

Trong danh mục đa dạng của bánh kẹo, ô mai vẫn giữ vững vị thế của mình, trở thành một thực phẩm truyền thống không thể thiếu trên bàn trà đoàn viên mỗi khi Tết đến Xuân về. Khi thưởng thức những viên ô mai và nhấp ngụm trà nóng, gia đình có thể cùng nhau chia sẻ những câu chuyện buồn vui trong cuộc sống, đặc biệt là sau một năm dài đầy thách thức và cách biệt. Điều này tạo ra không khí đầy sắc màu cho ngày lễ quan trọng, khiến cho câu chuyện ngày Tết trở nên tràn ngập niềm vui và ấm áp.

4. Biểu tượng cổ truyền ngày Tết: Hoa Tết

Mùa xuân, khi cây cỏ đâm chồi nảy lộc, đánh dấu sự trở lại của tinh thần mới và năng lượng tích cực, không khí trong nhà người Việt trở nên phấn khởi và tràn đầy hy vọng. Trong những ngày Tết đến xuân về, việc trang trí nhà cửa bằng những loại cây và hoa trở thành một nét đẹp truyền thống, trong đó, hoa đào miền Bắc và hoa mai miền Nam được coi là đặc trưng và quan trọng nhất.

Hoa đào, mở ra vào mùa Xuân, là biểu tượng tượng trưng cho sự đổi mới, sự sinh sôi, và sức sống mới mẻ. Trong tâm linh, cành đào được cắm trong nhà không chỉ mang lại vẻ đẹp tinh khôi mà còn được coi là biện pháp để tránh xa ma quỷ, đảm bảo cuộc sống yên bình và an lành. Hương thơm của hoa đào cũng gợi nhắc về không khí trong lành và tươi mới của mùa xuân.

Ngược lại, miền Nam thường lựa chọn hoa mai để trang trí trong dịp Tết. Màu vàng của hoa mai được xem là biểu tượng của sự giàu có và phú quý. Việc trưng bày hoa mai mang ý nghĩa mong muốn một năm mới đầy tài lộc và thịnh vượng. Hình ảnh cây mai mạnh mẽ, với rễ sâu đâm chồi, không gục ngã trước bất kỳ khó khăn nào, tượng trưng cho phẩm đức nhẫn nại và sự bền bỉ. Đồng thời, mai còn là biểu tượng cho sự quyền quý và cao thượng trong văn hóa Việt Nam.

5. Biểu tượng cổ truyền ngày Tết: Mứt Tết

Từ thời xa xưa cho đến ngày nay, mứt Tết luôn được coi là một trong những món quà quý giá của người Việt trong mỗi kỳ nghỉ Tết đến xuân về. Sự trang trọng của khay mứt Tết trên ban thờ thể hiện tấm lòng biết ơn của con cháu, là lời tri ân dành cho ông bà và tổ tiên. Trên bàn trà đoàn viên trong ngày Tết, mứt Tết trở thành cầu nối giúp những câu chuyện ngày Tết trở nên ấm áp và tràn đầy hương vị yêu thương. Mứt là điều không thể thiếu khi nói đến không khí Tết.

Trong phong thủy, mứt Tết còn được xem là biểu tượng mang lại tài lộc và may mắn. Khay mứt Tết với màu vàng của mứt gừng và mứt sen biểu tượng cho sự đầy đủ và viên mãn; màu đỏ của mứt chanh leo mang lại sự may mắn; màu cam của mứt quất và mứt cà rốt đại diện cho sự thịnh vượng; màu xanh của mứt bí thể hiện niềm tin và hy vọng vào những điều tốt đẹp sẽ đến, còn màu trắng của mứt dừa và mứt trứng chim thể hiện sự quây quần, sum vầy và trường thọ.

6. Biểu tượng cổ truyền ngày Tết: Cây nêu

Trải qua nhiều thế kỷ, cây nêu đã trở thành biểu tượng linh thiêng và gần gũi với văn hóa truyền thống của người Việt Nam trong dịp Tết cổ truyền. Cây nêu thường được xây dựng từ thân tre cao và dài, và tùy thuộc vào văn hóa đặc trưng của từng vùng miền, người ta treo lên đó những vật trang trí mang các ý nghĩa khác nhau như chuông, bùa trừ tà, cá chép giấy, bình rượu, đèn lồng, và nhiều đồ trang trí khác. Ánh sáng của đèn lồng được tin rằng sẽ làm đường dẫn Tổ tiên về để tận hưởng không khí Tết vui vẻ, trong khi chuông và bùa có thể đuổi xa ma quỷ, đảm bảo an lành cho gia chủ.

Ở những vùng đất chưa được khai hoang và thuộc sở hữu cá nhân của dân tộc thiểu số, cây nêu thường xuất hiện như là biểu tượng của quyền lực và sự kết nối với thế giới thần bí. Chủ nhân của đất sẽ chọn bốn cây tre cao, chặt đứt và đặt chúng ở bốn góc của rẫy như là bốn chiếc trụ, được biết đến như cây nêu.

Cây nêu, thường là cây tre dài khoảng 5-6 mét, thường được xây dựng trước sân nhà vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch, còn được biết đến như là ngày Táo quân chầu Trời. Cây nêu thường được làm từ cây tre vì tre được coi là bậc thang kết nối giữa thần linh và mặt đất, mang theo sinh khí từ trời xuống giúp đất trở nên phì nhiêu và hấp thụ sinh khí, đồng thời hỗ trợ cho mùa màng trở nên tốt đẹp. Cây tre sử dụng phải là loại già, to, thẳng, và không có đốt. Thân cây có thể được trang trí với cờ, phướn, đèn lồng, câu đối, niêu đất chứa vôi, chuông gió, và nhiều đồ trang trí khác. Ở gốc cây, bột vôi trắng thường được rắc thành vòng tròn hoặc hình cánh cung và mũi tên, hướng ra phía cổng để xua đuổi tà ma. Gần đây, phong tục trồng cây nêu vào ngày Tết đã dần giảm sút trong cộng đồng người Việt Nam hiện đại và thường được thay thế bằng phong tục chơi cành hoa đào, hoa mai vào dịp Tết.

7. Biểu tượng cổ truyền ngày Tết: Câu đối Tết

Việc treo câu đối Tết trong nhà đã trở thành một truyền thống đẹp trong văn hóa Việt Nam từ thời xa xưa. Khi Tết đến, mọi người trong gia đình tận dụng cơ hội này để trang hoàng nhà cửa bằng cách treo đôi ba câu đối đỏ, tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và thành công trong năm mới. Hành động này không chỉ là biểu tượng tinh thần mà còn là một thú vui tao nhã, thể hiện sự trí tuệ và nghệ thuật chơi chữ của những người sử dụng câu đối. Nó được coi như là tinh hoa của truyền thống, một món ăn tinh thần quan trọng trong dịp Tết.

Ngày Tết, người Việt xưa thường mua hoặc xin câu đối đỏ để treo trong nhà. Những bức tranh chữ đẹp mắt được viết trên giấy màu hồng đào hoặc màu đỏ, biểu tượng cho sự rực rỡ và tràn ngập may mắn. Mỗi câu chữ trên giấy đều là những lời chúc và cầu mong ý nghĩa nhất, trở thành những bài học giáo dục sâu sắc, hướng dẫn con người theo đúng hướng chân-thiện-mỹ.

Phong tục treo tranh và câu đối Tết bắt nguồn từ thú vui tao nhã của các nhà nho thời phong kiến, nơi đó, việc này không chỉ là để trang trí nhà cửa mà còn là cách thể hiện sự “tài” của mỗi người. Từ đó, thú vui này đã trở thành một phần của tập quán chung trong văn hóa Tết của người Việt Nam. Cùng với tranh treo và câu đối, hình ảnh Ông đồ “Bày mực tàu, giấy đỏ…” cũng trở nên thân thuộc, là một phần không thể thiếu trong bức tranh đa dạng của văn hóa dịp Tết.

Tổng hợp Maico Nest